Phát triển tiếng mẹ đẻ và giáo dục trẻ nhỏ (Phần 1)

Chúng ta sẽ cùng nhau khám phá tầm quan trọng của việc phát triển tiếng mẹ đẻ trong những năm đầu tiên của trẻ cùng với các nghiên cứu hỗ trợ cho điều này.

Tiếng mẹ đẻ là gì?

Tiếng mẹ đẻ là ngôn ngữ mà mỗi người học được từ khi sinh ra. Bạn có thể nhìn thấy những khái niệm như “tiếng mẹ đẻ”, “ngôn ngữ thứ nhất”, và “ngôn ngữ mẹ đẻ” thường được pha trộn. Những từ ngữ này đều dùng để chỉ ngôn ngữ đầu tiên một đứa trẻ được tiếp xúc, đặc biệt từ khi sinh ra tới khi 9 tháng tuổi. Trẻ em lớn lên trong gia đình song ngữ có thể học được nhiều hơn một ngôn ngữ mẹ đẻ, trong hoàn cảnh cả hai ngôn ngữ này đều được sử dụng lúc trẻ mới sinh và phát triển đồng đều trong suốt thời thơ ấu của trẻ.

ISB (Viện đào tạo Quốc tế) và tiếng mẹ đẻ

Giáo viên và các bậc cha mẹ ngạc nhiên trước khả năng tiếp thu tiếng Anh hội thoại của trẻ trong những năm học đầu tiên. Tuy nhiên, cha mẹ và thầy cô cần nhận thức được tính “mong manh” của tiếng mẹ đẻ. Những năm đầu tiên (trước khi học mầm non- lớp 2) là thời gian trẻ em rất dễ bị ảnh hưởng bởi việc mất khả năng sử dụng tiếng mẹ đẻ, ngay cả khi chúng sống trong gia đình.

ISB khuyến cáo rằng bố mẹ chỉ nên nói chuyện với trẻ bằng tiếng mẹ đẻ, đặc biệt trong suốt những năm học đầu tiên. Trẻ em tiếp cận với tiếng Anh thông qua quá trình học tập ở trường tại ISB, và được bố trí thời gian, năng lượng để tham gia tích cực, khám phá và phát triển tiếng Anh. Khi đứa trẻ về nhà, chúng nên dùng ngôn ngữ mẹ đẻ và không hề có sự dạy kèm tiếng Anh. ISB khuyến khích phụ huynh sử dụng tiếng mẹ đẻ thường xuyên lúc ở nhà, ngoài xã hội, và bên ngoài trường học.

Bố mẹ có thể giúp con cái họ tránh nguy cơ mất tiếng mẹ đẻ và các kỹ năng cần thiết thông qua việc tạo ra nhiều cơ hội giao tiếp cho con. Điều này đòi hỏi sự thực hành thường xuyên, góp phần giữ gìn tiếng mẹ đẻ, tăng cường khả năng học tiếng Anh cùng với một số ngôn ngữ khác mà trẻ em có thể học sau này.

Tiếng mẹ đẻ và ngôn ngữ thứ hai

Mức độ phát triển tiếng mẹ đẻ của trẻ em là yếu tố dự báo chắc chắn về khả năng phát triển ngôn ngữ thứ hai của chúng.

Trẻ em đi học với nền tảng tiếng mẹ đẻ vững chắc sẽ phát triển khả năng đọc viết tốt hơn trong ngôn ngữ ở trường học. Khi cha mẹ và người chăm sóc khác dành thời gian cho con cái, kể chuyện hoặc chia sẻ các vấn đề với trẻ để phát triển từ vựng và các khái niệm bằng tiếng mẹ đẻ, thì trẻ em tới trường với hành trang vững vàng để học ngôn ngữ trong trường và đạt được kết quả tốt. Kiến thức và các kỹ năng của trẻ sẽ chuyển giao ngôn ngữ mẹ đẻ chúng được học ở nhà thành ngôn ngữ trong trường.

Từ quan điểm về sự phát triển các khái niệm, các kỹ năng tư duy của trẻ, hai ngôn ngữ có mối quan hệ với nhau. Việc chuyển giao ngôn ngữ có thể theo hai chiều: khi tiếng mẹ đẻ được dạy trong trường và phát triển tại nhà, thì những khái niệm, các kỹ năng ngôn ngữ, kỹ năng đọc viết mà trẻ học được trong ngôn ngữ chiếm tỷ lệ cao có thể chuyển sang ngôn ngữ ở nhà. Tóm lại, cả hai ngôn ngữ hỗ trợ nhau khi môi trường giao dục và gia đình cho phép trẻ em tiếp xúc với cả hai ngôn ngữ.

Các kế hoạch ngôn ngữ gia đình

Hầu hết các gia đình tham gia ISB không nói tiếng Anh bản địa, hoặc có những gia đình là sự hòa trộn của các nền văn hóa và ngôn ngữ. Khi bạn nói nhiều hơn một ngôn ngữ tại nhà, hoặc nếu con bạn học tại trường (như ISB) với một ngôn ngữ khác, thì bạn nên xây dựng ngay Kế hoạch Ngôn ngữ Gia đình. Với việc thực hiện, và duy trì sự thống nhất với kế hoạch ngôn ngữ gia đình, bạn sẽ hướng dẫn con xác định định hướng học tập ngôn ngữ theo chiều hướng tích cực.

Kế hoạch hành động với ngôn ngữ

Rõ ràng là cha mẹ tại ISB đang tham gia tích cực và mong muốn những điều tốt đẹp nhất cho con của họ. Sau lần đầu tiên giới thiệu hội thảo về Ngôn ngữ mẹ đẻ, một số phụ huynh đã được hỏi về một “kế hoạch hành động” có liên quan tới những điều cụ thể áp dụng trong ngôn ngữ. Sử dụng những câu hỏi này và các bước để suy ngẫm và bắt đầu cuộc hành trình hướng tới con đường hạnh phúc, đầy năng lượng, lành mạnh trong việc học ngôn ngữ và thành công của con.

Các quan điểm nghiên cứu

Những nghiên cứu này nói về điều gì?

• Chìa khóa giúp người học tiếng Anh biết đọc, biết viết đang kết nối những gì họ biết trong ngôn ngữ thứ nhất với tiếng Anh.
• Kiểm soát và chiều sâu trong ngôn ngữ mẹ đẻ tạo điều kiện dể học ngôn ngữ thứ hai tại trường.
• Người học tiếng Anh có được kiến thức về các ngôn ngữ khác (đặc biệt với tiếng mẹ đẻ) khi họ khám phá ra sự phức tạp của ngôn ngữ mới họ học.
• Các quan điểm hiện nay về sự phát triển ngôn ngữ thứ hai nhấn mạnh sự tương tác giữa ngôn ngữ đầu tiên, quá trình nhận thức và các khuôn mẫu trong ngôn ngữ đích mà người học gặp phải ngay từ đầu.
• Đứa trẻ có vẻ giống như người nói tiếng Anh bản địa (thiếu trọng âm trong tiếng mẹ đẻ) và có thể xuất hiện với các kỹ năng vững chắc về tiếng Anh (đặc biệt ở cấp độ xã hội), nhưng không thể thực hiện chức năng nhận thức ở mức độ tương tự. Giáo viên và chuyên gia ELL cần thận trọng với vấn đề này, khi khả năng của con trẻ có thể che lấp đi thực chất.
• Cần thận trọng khi học ngôn ngữ thứ hai sớm. Trẻ em có thể mất đi ngôn ngữ mẹ đẻ trong những năm đầu tiên, khi tiếng mẹ đẻ của chúng vẫn phát triển. Điều này dẫn đến hiện tượng song ngữ thay thế, hoặc bán song ngữ, cả hai loại này có thể gây ra hậu quả tiêu cực lâu dài về phát triển học vấn, phát triển cảm xúc, và các động lực trong gia đình. Một lần nữa, trẻ em bắt đầu học tập với ngôn ngữ nền tảng sẽ thành công hơn, tự tin hơn, và có thể học ngôn ngữ thứ hai hiệu quả hơn trong những năm học đầu tiên.

Những lợi ích của song ngữ

Song ngữ là một lợi thế hay là một bất lợi? Câu hỏi này được đưa ra nhiều lần, đặc biệt ở Hoa Kỳ. Ở góc độ toàn diện, chúng ta nên nhìn vào trình độ song ngữ mà chúng ta đang đề cập. Những học sinh với “khả năng song ngữ hạn chế” không sử dụng thành thạo tiếng mẹ đẻ và ngôn ngữ thứ hai. Điều này rõ ràng là một bất lợi, và là vấn đề mà các nhà giáo dục tại ISB và phụ huynh đang tìm cách để hạn chế.

Gia đình trong ISB và nước ngoài cần nỗ lực cùng nhau để thúc đẩy khả năng sử dụng ngôn ngữ mẹ đẻ và tiếng Anh sao cho phù hợp với lứa tuổi của con cái họ. Bằng cách phát triển đầy đủ cả hai ngôn ngữ, các học sinh sẽ có được khả năng “song ngữ cân bằng”. Những người phát triển đồng đều cả hai ngôn ngữ sử dụng thành thạo cả hai ngôn ngữ và đạt được những kết quả tích cực về nhận thức:

• Khả năng sáng tạo tốt
• Khả năng giải quyết vấn đề hiệu quả
• Nhận thức vượt trội về các đặc tính của ngôn ngữ
• Những người sử dụng một ngôn ngữ chỉ sử dụng 20% bộ não của họ! Khi học thêm ngôn ngữ khác, khu vực khác của bộ não sẽ được kích hoạt, tham gia, và sử dụng tạo ra hiệu quả hơn
• Nâng cao khả năng sáng tạo với ngôn ngữ nói và viết
• Linh hoạt hơn với các chức năng ngữ pháp
• Hứng thú với ngôn ngữ và nền văn hóa khác nhau, giúp người học tiếp cận xa hơn với cuộc sống
• Linh hoạt, năng động hơn là khi sử dụng một ngôn ngữ trong các bài kiểm tra trí thông minh, độ thuần thục, tính linh hoạt và độc đáo
• Tiếp cận sâu hơn với thế giới chuyên nghiệp

Các bí quyết học ngôn ngữ

Dưới đây là một số bí quyết (lời khuyên) dành cho bố mẹ để phát triển và nuôi dưỡng tiếng mẹ đẻ, và rèn luyện ngôn ngữ khác mà con họ được học.

• Xây dựng kế hoạch và xác định mục tiêu: xác định xem kế hoạch ngôn ngữ gia đình nào phù hợp với hoàn cảnh gia đình và con cái. Nghĩ về tiếng mẹ đẻ và nghiên cứu hỗ trợ cho việc giữ gìn và phát triển ngôn ngữ. Xác định mức độ tiếp thu ngôn ngữ bạn muốn con mình phát triển với cả tiếng mẹ đẻ và ngôn ngữ học trong trường.
• Cam kết của bạn: sau khi lựa chọn được chiến lược xây dựng kế hoạch ngôn ngữ gia đình, cố gắng tạo sự thống nhất! Bạn sẽ không có sự thay đổi nhanh chóng nào cả, và thậm chí, bạn biết rằng con mình có thể không đồng tình với kế hoạch ngôn ngữ của bạn. Hãy cân nhắc, xem xét và thật kiên nhẫn!
• Phát âm ngôn ngữ chính xác: Khi trò chuyện với con, bạn cần phát âm chính xác, sử dụng nhiều từ vựng, và tránh sử dụng “ngôn ngữ trẻ con”. Bạn nên sử dụng chính xác tên, khái niệm, các câu hoàn chỉnh, chính xác. Trẻ em có thể học theo và phát triển các kỹ năng ngôn ngữ hiệu quả. Bạn có thể phát triển các kỹ năng tiếng mẹ đẻ thông qua việc đọc, nói và viết bằng ngôn ngữ mẹ đẻ.
• Nói về các chủ đề khác nhau: Nói nhiều điều (bằng tiếng mẹ đẻ)! Nói với con về những gì đang diễn ra xung quanh bạn, khuyến khích con đưa ra các câu hỏi, và dành thời gian trả lời. Hãy nhớ rằng, kiến thức, kỹ năng và khái niệm khi được học bằng tiếng mẹ đẻ có thể giúp con học ngôn ngữ khác dễ dàng hơn. Tuy nhiên, nếu các khái niệm không được học bằng tiếng mẹ đẻ, thì từ vựng và khả năng đọc viết của trẻ sẽ bị hạn chế- trong tất cả các ngôn ngữ trẻ học.
• Sử dụng các công cụ khác nhau: sử dụng âm nhạc, sách, câu chuyện, băng ghi âm và phần mềm máy tính để thực hiện kế hoạch ngôn ngữ gia đình của bạn. Bạn cũng có thể tạo ra các trò chơi sử dụng ngôn ngữ mẹ đẻ phù hợp với sự phát triển của trẻ, và tạo ra bộ sưu tập về các câu đố,… để sử dụng nhiều lần.
• Mở rộng phạm vi đối tượng giao tiếp: Bạn cần chỉ cho con biết rằng những người khác cũng có thể nói ngôn ngữ giống bạn. Con cần nghe nhiều người khác nói ngôn ngữ mẹ đẻ (giọng người già, trẻ, nam, nữ, các giọng nói khác nhau và ngôn ngữ địa phương trên nhiều phương tiện như đài, hoặc điện thoại). Tranh thủ sự giúp đỡ của các thành viên trong gia đình. Ngoài ra, bạn có thể kết hợp với những người nói ngôn ngữ giống bạn ngoài xã hội để tạo cho trẻ các tình huống và môi trường giao tiếp khác nhau. Điều này giúp trẻ học được cách giao tiếp của người lớn, khi trẻ có thể nghe thấy cuộc giao tiếp giữa những người nói cùng ngôn ngữ.
• Sử dụng ngôn ngữ mẹ đẻ tại trường: Hãy nói cho giáo viên, cha mẹ khác và trẻ em tại ISB biết rằng, gia đình sử dụng ngôn ngữ gì khi nói chuyện với trẻ. Điều này vô cùng quan trọng để biết rằng giáo viên hỗ trợ trẻ trong sử dụng tiếng mẹ đẻ và thường khuyến khích bố mẹ tham gia vào môi trường giao thoa văn hóa với các học sinh quốc tế thông qua các kế hoạch và thông tin về văn hóa và ngôn ngữ. Trẻ em sẽ cảm thấy tự hào hơn về văn hóa và nhận thức rõ hơn khi chúng biết ngôn ngữ mẹ đẻ vô cùng hữu dụng tại nhà và trường.
• Khen ngợi con và tạo ra niềm vui cho con: tích cực phát triển và ca ngợi sự trưởng thành của trẻ tại nhà và ở trường. Tạo ra niềm vui và tránh tạo áp lực cho trẻ. Hãy khen ngợi trẻ khi chúng có tiến bộ và quan tâm tới những thành công nhỏ của trẻ.